I. Vài nét về tác giả, tác phẩm
1. Tác giả
An-tôn Páp-lô-vich Sê-khốp (1860 – 1904), nhà văn Nga kiệt xuất, sinh ra và lớn lên trong một gia đình buôn bán nhỏ ở thị trấn Ta-gan-rốc, bên bờ biển A-dốp. Ông vừa là nhà văn, vừa tham gia nhiều hoạt động văn hóa, xã hội. Năm 1887, ông được nhận Giải thưởng Pu-skin của Viện Hàn lâm khoa học Nga. Năm 1900, Sê-khốp được bầu làm Viện sĩ danh dự Viện Hàn lâm khoa học Nga.
Sê-khốp đế lại hơn 500 truyện ngắn và truyện vừa, trong đó có nhiều tác phẩm đặc sắc: Anh béo anh gầy, Con kì nhông, Phòng số 6, Đảo Xa-kha-lin, …
Từ những cốt truyện rất giản dị, tác phẩm của Sê-khốp thường đặt ra nhiều vấn đề có ý nghĩa xã hội to lớn, ý nghĩa nhân bản sâu xa. Sê-khốp là đại biểu cuối cùng của văn học hiện thực Nga nửa cuối thế kỉ XIX, nhà cách tân thiên tài về thể loại truyện ngắn và kịch nói.
2. Tác phẩm
– Hoàn cảnh sáng tác: trong thời gian nhà văn dưỡng bệnh ở thành phố I – an – ta, trên bán đảo Crưm, biển Đen.
– Người trong bao là một phát hiện độc đáo, đặc sắc của nhà văn. Câu chuyện cười ra nước mắt về cuộc đời một con người mắc chứng bệnh sự hãi, sống, chết đều thảm hại… không chỉ phản ánh thực trạng xã hội và còn có ý nghĩa triết lí sâu sắc.
II. Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
Nhân vật Bê-li-cốp được miêu tả:
* Chân dung:
– Bộ mặt: giấu trong cổ áo bành tô bẻ cao, mắt đeo kính râm.
– Trang phục: luôn mặc áo màu đen, đi giầy cao su, mặc áo bông chần, đeo kính râm.
– Đồ dùng: cái ô, đồng hồ quả quýt, chiếc dao nhỏ để gọt bút chì… đều được để trong bao.
=> Chân dung kì quái, lập dị, được che chắn, bao bọc trong hình thức một cái bao, không dám đối mặt với thực tế, “trốn tránh cuộc sống thực”.
* Tính cách Bê-li-cốp:
– Nhút nhát, ngại giao tiếp “thu mình vào trong vỏ, tạo cho mình một thứ bao có thể ngăn mình khỏi những ảnh hưởng từ bên ngoài”.
– Ý nghĩ cũng giấu vào trong bao, không bao giờ dám có ý kiến về một vấn đề nào.
– Trốn tránh hiện tại, ca ngợi quá khứ – ngợi ca tiếng Hi Lạp cổ.
– Bảo thủ, giáo điều, sùng bái cấp trên và những chỉ thị thông tư một cách máy móc, rập khuôn.
– Luôn cô độc, lo lắng sợ hãi.
+ Ở nhà luôn đóng cửa, cài then, buồng ngủ chật như một cái hộp, khi ngủ kéo chăn trùm đầu kín mít.
+ Câu nói cửa miệng: “nhỡ lại xảy ra chuyện gì”.
→ Là một người cô độc, lạc lõng, sợ hãi, thích sống dập khuôn như một cái máy vô hồn và luôn thỏa mãn, hài lòng với cuộc sống của mình.
– Lối sống của Bê-li-cốp dã ảnh hưởng đến tinh thần và hoạt động của mọi người: mọi người đều sợ hắn, cả thầy hiệu trưởng cũng sợ…, cả thành phố sợ hắn.
=> Bê-li-cốp đại diện cho những chỉ thị, thông tư, điển hình cho một kiếp người, một hiện tượng xã hội đã và đang tồn tại trong cuộc sống của một bộ phận tri thức Nga cuối thế kỉ XIX.
Câu 2 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
Bê-li-cốp chết vì:
* Nguyên nhân trực tiếp:
– Vì va chạm với Cô – va – len – cô, Bê-li-cốp bị ngã cầu thang.
– Vì bị sốc trước thái độ của Va-ren-ca.
* Nguyên nhân sâu xa: lo sợ việc mình bị ngã ở nhà Va-ren-ca sẽ đến tai ngài hiệu trưởng, ngài thanh tra.
→ Bê-li-cốp đã tìm được chiếc bao mà mình muốn, cả đời không ai có thể kéo hắn ra khỏi vỏ bọc của mình nữa.
* Tình cảm và thái độ của mọi người đối với Bê-li-cốp:
– Khi Bê-li-cốp còn sống: mọi người đều sợ hãi, căm ghét, bị ám ảnh.
– Khi Bê-li-cốp chết:
+ Mọi người thờ ơ, nhẹ nhõm, thoải mái.
+ Một tuần sau, mọi chuyện lại diễn ra như cũ: nặng nề, mệt nhọc, vô vị. Bởi dù chết nhưng còn bao nhiêu là người trong bao, thậm chí trong tương lai sẽ còn bao kẻ như thế nữa.
=> Ảnh hưởng của mọi người đối với Bê-li-cốp thật dai dẳng. Cái chết của Bê-li-cốp như một sự tất yếu, phản ánh việc đã đến lúc phải thay đổi cuộc sống công thức, rập khuôn, máy móc.
Câu 3 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
* Ý nghĩa tư tưởng – nghệ thuật của biểu tượng “cái bao”:
– Nghĩa gốc: Là dụng cụ đựng đồ vật.
– Nghĩa biểu tượng: chỉ cuộc sống gò bó, thu hẹp của một kiểu người trong xã hội Nga nửa cuối thế kỉ XIX.
* Chủ đề, tư tưởng của tác phẩm: chỉ một loại người tự biến mình thành một món đồ, một cái máy chấp hành đầy đủ mọi yêu cầu, nguyên tắc. Qua đó, tác phẩm cũng phản ánh tình trạng nước Nga cuối thế kỉ XIX chìm đắm trong trì trệ, khủng hoảng.
Câu 4 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm:
– Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình: qua chân dung, lối sống, tính cách,… đều làm nổi bật tính cách nhân vật.
– Nghệ thuật xây dựng hình tượng điển hình: “cái bao”.
– Nghệ thuật chọn ngôi kể và giọng kể:
+ Ngôi kể: người kể là người thầy giáo lại là người ở phòng đối diện của và người tái hiện lại câu chuyện là nhà văn → tạo ra tính khách quan, gần gũi.
+ Giọng kể: mỉa mai, châm biếm và kèm bình luận.
– Nghệ thuật tương phản: xây dựng nhân vật Bê-li-cốp tương phản với chị em Va-ren-ca và mọi người xung quanh.
Câu 5 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
Ý nghĩa thời sự của truyện ngắn Người trong bao
– Tác phẩm phản ánh sự bế tắc, trì trệ của xã hội Nga những năm cuối thế kỉ XIX đã sinh ra kiểu người luôn thu mình trong bao.
– Là tiếng nói đòi sự thay đổi của xã hội.
– Cần loại bỏ lối sống thu mình, ích kỉ, cá nhân, cần sống chan hòa với mọi người xung quanh.
Luyện tập
Câu 3 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
Không nên thay nhan đề Người trong bao bằng các nhan đề khác bởi nhan đề Người trong bao là một nhan đề giàu hình ảnh, vừa mang tính khái quát lại gây ấn tượng sâu sắc:
– Đó là sáng tạo của tác giả
– Là cách dịch sát nghĩa với nguyên tác nhất.
Câu 4 (trang 70 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):
Một số thành ngữ, tục ngữ Việt Nam có nội dung gần với lối sống và kiểu người trong bao:
– Con ốc nằm co.
– Co vòi rụt cổ.
– Rùa rụt cổ…